حق نصیحت کننده و نصیحت شونده از دیدگاه امام سجاد(ع)
حتما" اتفاق افتاده كه ديگران شما را نصيحت كرده اند و يا مورد انتقاد دوستان و آشنايان قرار گرفته ايد . شايد شما نيز از کساني باشيد که ديگران را پند و اندرز مي دهيد . مي دانيد که در نصيحت کردن و نصيحت شدن نيز حقوقي نهفته است ؟ با هم سخن امام سجاد (ع) را دراين باره مي شنويم :
« حق کسي که از تو پند و نصيحت مي خواهد ، آن است که به اندازه استحقاق و ظرفيتش او را اندرز دهي و از راهي وارد سخن شوی که خوشايند اوست و به اندازه عقل و فهمش با او سخن بگويي ، زيرا هر عقلي را نوعي سخن گفتن لازم است که آن را بفهمد و بپذيرد . بايد روش تو در اين کار برمبناي مهرباني و رحمت باشد . »
يکي از راههاي اصلاح عيوب و خطاها ، توجه به انتقادها و اندرزهاي ديگران است . گرچه انسان به زينت عقل و خرد آراسته شده ، اما او پايبند عوامل ديگري چون حب ذات نيز هست و خود را بیش از هرکس و هرچيز دوست دارد . گاه توجه بيش از حد به خود ، انسان را از اعتدال و درک درست واقعيتها باز مي دارد . از طرفي ، انسان تحت تاثير محيطي قرار دارد که در آن پرورش يافته است و آداب و سنن محيطي بر باورها و رفتارهايش تاثير زياد دارد . اين عوامل موجب مي شود كه انسان در بعضي از مواقع ، از ناپسندي عمل خود غفلت كند . در چنين شرايطي افرادي که با او معاشرت دارند ، با خيرخواهي و نصيحت مي توانند او را درمورد خطاها و عيوبش آگاه سازند . از اين رو گفته اند افراد با فضيلت و دانا در جامعه ، همانند آينه هايي هستند كه زيبائي ها و زشتي ها را نشان داده و حقايق را آشکار مي كنند . کسي که خواستار پاکي و فضيلت است ، بايد از پندها و نصايح صادقانه ديگران استقبال کند و با جدیت به اصلاح خطاهاي خود بپردازد . پيامبر بزرگوار اسلام مي فرمايد : « مؤمن براي برادر خويش همانند آينه است . ناملايمات و بديها را از او دور مي سازد . »
اما نکته مهم در پند و اندرز ، شيوه و روشي است كه نصيحت کننده بكار مي گيرد . بي توجهي به اين مسئله ، گاه طرف مقابل را به لجاجت وا مي دارد و او را بر تداوم خطاهاي خويش مُصر مي كند . انتقاد درست و بجا ، راه رشد و ترقي را دربرابر فرد و جامعه مي گشايد ، انديشه ها را اصلاح و ترديدها و شبهات را برطرف مي کند .
در روايات تاريخي آمده است كه روزی پیرمردی درحال وضو گرفتن بود . امام حسن ( ع) و امام حسين (ع) كه در آن زمان كودك بودند ، متوجه خطا و اشتباه او در وضو شدند . نزد پيرمرد رفتند و گفتند : « پدر جان تو بين ما قضاوت کن و ببين کدام يک از ما دو نفر درست و بهتر وضو مي گيريم . » آنها هر دو وضو گرفتند و به طور غير مستقيم وضوي صحيح را به پيرمرد آموختند . پيرمرد به آنها گفت : « شما دو بزرگواري هستيد که هر دو صحيح وضو مي گيريد ، اين من بودم که اشتباه مي کردم . »
نکته اي که امام سجاد (ع) بر آن تاکيد مي کند ، کيفيت ارائه نصيحت و اندرز است . از نگاه امام بايد در اين کار ، سطح پذیرش و ظرفيت کسي را که او را نصيحت مي كنيم و نيز ميزان عقل و فهم او را درنظر بگيريم . اين همان شيوه اي است که اديان آسماني در مخاطب قرار دادن مردم به کار بسته اند و به عبارتي راهبردي است که انبياء الهی براي تبليغ رسالت خود در پيش گرفته اند . قرآن کريم پیامبران را ناصحان جامعه معرفي مي کند که از روي صدق و راستي ، بشر را به سعادت و رستگاري دعوت نموده اند . در آيه 62 سوره اعراف از زبان نوح (ع) آمده است : « رسالت هاي پروردگارم را به شما ابلاغ مي کنم و خيرخواه شما هستم و از خداوند چيزهايي مي دانم که شما نمي دانيد . »
رسول خدا (ص) ، آخرین فرستاده الهی در ابلاغ رسالت خود ، به ظرفیت انسانها توجه داشت و می فرمود : « ما پيامبران با مردم به اندازه عقلهايشان سخن مي گوئيم . » اين شيوه حکيمانه مصداق آن است که هر چيزي بايد در جاي خود قرار گيرد و هر سخني متناسب با مخاطبان آن بيان شود .
نکته ديگري که امام سجاد (ع) يادآور مي شود اين است که سخن نصيحت کننده بايد آميخته با رأفت ، مهرباني و نرمي باشد . زيرا با اين روش ، پندها و اندرزهاي او براي شنونده خوشايند و دلپذير مي شود و او را به انجام رفتارهاي شايسته ترغيب مي كند . اصولا حُسن برخورد و نرمي اخلاق ، در همه شئون زندگي نتايج مثبت به بار مي آورد . ملايمت در رفتار ، زندگي را زيبا و جذاب مي كند و دلها را به هم نزديک مي سازد . چنانكه رسول گرامي اسلام (ص) با اخلاق نرم و ملايم خود ، مردم را جذب آئين و منش خود كرد و بذر حقيقت را در اعماق جانها نشاند . / همتي
« حق کسي که از تو پند و نصيحت مي خواهد ، آن است که به اندازه استحقاق و ظرفيتش او را اندرز دهي و از راهي وارد سخن شوی که خوشايند اوست و به اندازه عقل و فهمش با او سخن بگويي ، زيرا هر عقلي را نوعي سخن گفتن لازم است که آن را بفهمد و بپذيرد . بايد روش تو در اين کار برمبناي مهرباني و رحمت باشد . »
يکي از راههاي اصلاح عيوب و خطاها ، توجه به انتقادها و اندرزهاي ديگران است . گرچه انسان به زينت عقل و خرد آراسته شده ، اما او پايبند عوامل ديگري چون حب ذات نيز هست و خود را بیش از هرکس و هرچيز دوست دارد . گاه توجه بيش از حد به خود ، انسان را از اعتدال و درک درست واقعيتها باز مي دارد . از طرفي ، انسان تحت تاثير محيطي قرار دارد که در آن پرورش يافته است و آداب و سنن محيطي بر باورها و رفتارهايش تاثير زياد دارد . اين عوامل موجب مي شود كه انسان در بعضي از مواقع ، از ناپسندي عمل خود غفلت كند . در چنين شرايطي افرادي که با او معاشرت دارند ، با خيرخواهي و نصيحت مي توانند او را درمورد خطاها و عيوبش آگاه سازند . از اين رو گفته اند افراد با فضيلت و دانا در جامعه ، همانند آينه هايي هستند كه زيبائي ها و زشتي ها را نشان داده و حقايق را آشکار مي كنند . کسي که خواستار پاکي و فضيلت است ، بايد از پندها و نصايح صادقانه ديگران استقبال کند و با جدیت به اصلاح خطاهاي خود بپردازد . پيامبر بزرگوار اسلام مي فرمايد : « مؤمن براي برادر خويش همانند آينه است . ناملايمات و بديها را از او دور مي سازد . »
اما نکته مهم در پند و اندرز ، شيوه و روشي است كه نصيحت کننده بكار مي گيرد . بي توجهي به اين مسئله ، گاه طرف مقابل را به لجاجت وا مي دارد و او را بر تداوم خطاهاي خويش مُصر مي كند . انتقاد درست و بجا ، راه رشد و ترقي را دربرابر فرد و جامعه مي گشايد ، انديشه ها را اصلاح و ترديدها و شبهات را برطرف مي کند .
در روايات تاريخي آمده است كه روزی پیرمردی درحال وضو گرفتن بود . امام حسن ( ع) و امام حسين (ع) كه در آن زمان كودك بودند ، متوجه خطا و اشتباه او در وضو شدند . نزد پيرمرد رفتند و گفتند : « پدر جان تو بين ما قضاوت کن و ببين کدام يک از ما دو نفر درست و بهتر وضو مي گيريم . » آنها هر دو وضو گرفتند و به طور غير مستقيم وضوي صحيح را به پيرمرد آموختند . پيرمرد به آنها گفت : « شما دو بزرگواري هستيد که هر دو صحيح وضو مي گيريد ، اين من بودم که اشتباه مي کردم . »
نکته اي که امام سجاد (ع) بر آن تاکيد مي کند ، کيفيت ارائه نصيحت و اندرز است . از نگاه امام بايد در اين کار ، سطح پذیرش و ظرفيت کسي را که او را نصيحت مي كنيم و نيز ميزان عقل و فهم او را درنظر بگيريم . اين همان شيوه اي است که اديان آسماني در مخاطب قرار دادن مردم به کار بسته اند و به عبارتي راهبردي است که انبياء الهی براي تبليغ رسالت خود در پيش گرفته اند . قرآن کريم پیامبران را ناصحان جامعه معرفي مي کند که از روي صدق و راستي ، بشر را به سعادت و رستگاري دعوت نموده اند . در آيه 62 سوره اعراف از زبان نوح (ع) آمده است : « رسالت هاي پروردگارم را به شما ابلاغ مي کنم و خيرخواه شما هستم و از خداوند چيزهايي مي دانم که شما نمي دانيد . »
رسول خدا (ص) ، آخرین فرستاده الهی در ابلاغ رسالت خود ، به ظرفیت انسانها توجه داشت و می فرمود : « ما پيامبران با مردم به اندازه عقلهايشان سخن مي گوئيم . » اين شيوه حکيمانه مصداق آن است که هر چيزي بايد در جاي خود قرار گيرد و هر سخني متناسب با مخاطبان آن بيان شود .
نکته ديگري که امام سجاد (ع) يادآور مي شود اين است که سخن نصيحت کننده بايد آميخته با رأفت ، مهرباني و نرمي باشد . زيرا با اين روش ، پندها و اندرزهاي او براي شنونده خوشايند و دلپذير مي شود و او را به انجام رفتارهاي شايسته ترغيب مي كند . اصولا حُسن برخورد و نرمي اخلاق ، در همه شئون زندگي نتايج مثبت به بار مي آورد . ملايمت در رفتار ، زندگي را زيبا و جذاب مي كند و دلها را به هم نزديک مي سازد . چنانكه رسول گرامي اسلام (ص) با اخلاق نرم و ملايم خود ، مردم را جذب آئين و منش خود كرد و بذر حقيقت را در اعماق جانها نشاند . / همتي
